Pasmo „Po sąsiedzku”

Festiwal Stolica Języka Polskiego w Szczebrzeszynie 2025

Grażyna Lutosławska: pasmo „Po sąsiedzku. Zmysły”

Arystoteles wyróżnił ich pięć. Wzrok, słuch, smak, dotyk i węch mieszkają w nas po sąsiedzku i dają szansę na intensywne doświadczanie rzeczywistości. Tymczasem jeden z nich, wzrok, stał się uprzywilejowany i stłumił inne zmysły. Do czego doprowadziła dominacja oka? Co stanie się, jeśli przywrócimy znaczenie także innym zmysłom? 

Dziś wiemy już, że zmysłów jest zdecydowanie więcej. Naukowcy piszą m.in. o tych odpowiedzialnych za odczuwanie temperatury, bólu, poczucie równowagi, upływ czasu. A co, jeśli znana nam rzeczywistość nie jest jedyną? Odkrycia jakich zmysłów potrzebujemy, żeby ją poznać? Ewa Wieżnawiec – pseudonim Swiatłany Kurs – napisała książkę o historii bólu i przemocy wobec kobiet, ludu białoruskiego i ziemi białoruskiej. Rozmowę o powieści O wilku mówiono w izbie, tak bardzo białoruskiej, że – zgodnie z maksymą wielkich mistrzów: opisz mi wioskę, opiszesz mi świat – dotyczy każdego z nas, poprowadzi Irina Lappo. Są w książce wiedźmy i szeptuchy, które, żeby widzieć tracą wzrok. Jakie zmysły dostrzegają to, co najważniejsze? 

Naukowcy spierają się o to, kiedy zaczął się antropocen. My zastanowimy się nad tym, czy możliwe jest wyznaczenie daty, w której zaczną się zmiany go kończące. Tomasz Ulanowski w książce Ostatnia minuta. Pieszo przez antropocen próbuje opisać i zrozumieć znany nam świat, zanim ten zniknie. Czy mamy szansę powstrzymać ten proces? Zapyta go o to Michał Książek. 

O język zmysłów i zmysły w języku Bartosz Wójcik zapyta Jerzego Jarniewicza i Agnieszkę Kowaluk. Wszyscy troje tłumaczą na język polski literaturę: z karaibskiego, angielskiego i niemieckiego. Jeśli, jak chce Jarniewicz, przekład ma wprowadzać do rodzimej literatury „doświadczenie obcego”, a tłumacz ma być „rzecznikiem obcości”, to które zmysły muszą mieć szczególnie wyostrzone osoby tłumaczące? 

Z Korą Teą Kowalską, autorką książki Patrz pod nogi. O zbieraniu rzeczy uruchomimy wszystkie zmysły, żeby poświęcić czas czemuś, co nie ma żadnego praktycznego znaczenia. Oskrobiemy z błota korpus lalki, zajrzymy do przedwojennej puderniczki, choć raczej nie przypudrujemy nosa pudrem, który się w niej zachował, zachwycimy się filiżanką bez ucha. Będziemy dotykać, odkrywać, patrzeć, doświadczać. Co o nas mówią nasze relacje z rzeczami?

Jakimi zmysłami odbieramy sztuki wizualne? A co sztuka robi z naszymi zmysłami? Edyta Frelik zapyta o to historyczkę i propagatorkę sztuki Grażynę Bastek. Czy kolory zawsze miały te same kolory? Czy warto przytulić się do rzeźby i dotknąć obrazu? 

Jakie zmysły potrzebne są nam do swobodnego poruszania się w świecie metafor? Iwona Hofman porozmawia o tym z Radkiem Rakiem, który mówi, że pisząc dużo zmyśla. Ale nie kłamie. Zmyślanie to opowiadanie prawdziwych historii językiem metafor i symboli. Co tracimy tracąc umiejętność posługiwania się nim? 

Od jakich słów Macieja Makselona bolą uszy i jakie zmysły uruchamia, żeby jego słuch był zadowolony? Z językoznawcą porozmawiam o tym, co zrobić, żeby zrozumieć, co słyszymy. Jak słuchać, żeby móc myśleć o rzeczach, których wcześniej nie było w naszych głowach?

Jaki jest świat, w którym żyjemy? Jak wygląda, smakuje, pachnie, jaki jest w dotyku? Czy doświadczając i próbując zrozumieć uda nam się powstrzymać zagrożenia? 

Cała nadzieja w literaturze! 

Pasmo Patrona

„Witkacy to marka” – prof. Tomasz Bocheński

 

Witkacy to znak firmowy, powszechnie znany i ceniony. Stworzył go Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939), najwszechstronniejszy polski artysta. W jednej osobie skupiło bardzo wiele zdolności. Na Witkacego składa się twórczość dramaturga, malarza, filozofa, fotografa, teoretyka sztuki, reżysera, krytyka, publicysty, aktora, poety, a incydentalnie scenografa, ilustratora czy nawet kompozytora… Dodajmy jeszcze artystę życia, czyli genialnego performera i epistolografa, który listy traktował często jako dzieło sztuki, wspomnijmy jeszcze o twórcy oraz jedynym pracowniku Firmy Portretowej, która uwieczniła parę tysięcy osób, a zauważymy, że Witkacy ożywiał nienasyconą inwencją wszelkie formy ludzkiej aktywności. Inwencja to dobre słowo na dzisiejsze czasy. W ujęciu Witkacego oznacza walkę z banałem i wszechobecną mechanizacją. Łatwo zauważyć, że współczesność niczego tak nie potrzebuje jak sposobu na mechanizację, czy inaczej mówiąc – na cyborgizację. Formą tej cyborgizacji jest również banalny język. Witkacy wymyślił piękne określenie dla zniżania poziomu – spłyciarz. Na tę współczesną mieszankę płycizny i sprytu wszechstronna twórczość sygnowana Witkacy jest znakomitym antidotum.

Wszyscy znają termin Czysta Forma, a czy wszyscy pojmują? Na Festiwalu Języka Polskiego w Szczebrzeszynie publiczność będzie mogła zobaczyć Witkacego z wielu stron, również tych mało znanych czy dotąd pomijanych. Tak powstanie portret wielokrotny, który przybliżyć może rozumienie Czystej Formy; Czystej, a zatem także uwalniającej każdego z nas od brudów codziennej egzystencji. Co możemy zrobić, my czyli Istnienia Poszczególne tkwiące w niezbyt czystym życiu publicznym, żeby się zbliżyć do Czystej Formy. Możemy choćby czytać jak Witkacy, czyli rozmawiać i dyskutować z każdą poważną książką, wszak książki są osobami, i zapisywać na marginesie komentarze, zastrzeżenia, pochwały, wierszyki, rysunki… Możemy wyjść poza przypisane role społeczne, przecież na każde Istnienie Poszczególne składa się wiele ról, wiele wcieleń. Witkacy to czułe medium, portretowało i było portretowane przy użyciu różnych mediów – filmu, fotografii, rysunku czy literatury, a jednak się nie dawało schwytać; taka jest zresztą istota medium. Możemy także nauczyć się języka Witkacego, zarazić się jego słowną inwencją, używać terminów, które potrafią nadal opisywać nasze czasy. A jeśli będziemy chcieli uciec od nienasycenia formą, dziwności istnienia, rozmów istotnych i od samej Czystej Formy, będziemy mogli żyć biografią artysty, przecież tej biografii starczy dla bardzo wielu istnień.

Tekst kuratorski Małej Stolicy

Blisko, coraz bliżej

Wraz z kolejną edycją Festiwalu Stolica Języka Polskiego rusza Mała Stolica.
Zapraszamy do niej młodych bywalców, którzy język dopiero  rozpoznają, moszczą się w nim i oswajają. 

Motywem przewodnim tegorocznej odsłony jest BLISKOŚĆ.
Każdego dnia – podczas porannej lektury, spotkań autorskich i warsztatów – będziemy zbliżać się do siebie, do języka, do natury, do  emocji, do sztuki…
Zmierzymy się z intrygującymi pytaniami: Co robi język za zębami? O czym szepcze puszcza? Czym jest leśna edukacja? Kiedy dzieło staje się sztuką?
Co to impro i kto to Frycek? Kim są psyjaciele? Jak odnaleźć słoneczną nić w sobie? 

Przemówią teksty, muzyka, ruch i obrazy – te z książek i zabaw oraz  te znad Wieprza. Usłyszycie dźwięki harfy, akordeonu, cymbałów i barabanu; ulicy, wiatru i festiwalowego gwaru. Będzie można biegać i się pobrudzić.

Zakrólują książki; ich autorki i autorzy.  Szukajcie tych Superbohaterów w programie festiwalu!

Spotkacie: Agatę Hącię, Roksanę Jędrzejewską – Wróbel,  Jolę Richter-Magnuszewską, Ewę Kaliszuk, Katarzynę Jackowską – Enemuo, Martę Maślankę, Józefa Enemuo, Katarzynę Rygiel, Irmę Kozinę, Marcina Kozioła, Katarzynę Stoparczyk.                                                                              Zajęcia poprowadzą: Justyna Hebda, Julia Zawadzka, Dagmara Kamińska, Marta Kacprzyk, Oliwia Uszyńska, Folkowisko, Wioletta Ulatowska, Anita Wawryk.

To nie dość! Zaprosimy na niezwykły spektakl w synagodze i połączone z nim warsztaty,   a na zakończenie stworzymy wspólnie festiwalową Potworynkę  i zaproponujemy zespołową grę plenerową, aby w zabawie na trawie pozbierać okruchy tygodnia, który przydarza się tylko raz w roku.

Kiedy festiwal? Jest blisko, coraz bliżej!

Pasmo Językowe

Paweł Nowak

Pasmo językowe 2025 r.

Przygody i żywot człowieka mówiącego – co język mówi o nas?

Ostatnie miesiące i lata to czas dwóch przeciwstawnych zjawisk – z jednej strony uczłowieczanie rzeczy, roślin i zwierząt, z drugiej strony odczłowieczanie – zastępowanie osób sztuczną inteligencją i innymi technologiami. Pojawiają się zatem pytania o miejsce człowieka we współczesnym języku i komunikacji: 

  • Czy człowiek, który włada językiem, jest nadal w jego centrum?
  • Co zostało z człowieka w języku – z jego fizyczności, emocji, uczuć, psychiki, wartości?
  • Co jest językową codziennością człowieka? Jakie odcienie ma ta codzienność?
  • Co to znaczy w języku być i nie być człowiekiem?

Na te i inne pytanie będę poszukiwał odpowiedzi razem z zaproszonymi gośćmi i gościniami. Znajdą się wśród nich przede wszystkim językoznawcy i językoznawczynie, m.in. profesorowie – Dorota Filar, Adam Głaz (wszyscy UMCS), Jacek Warchala (UŚ), Mariusz Rutkowski (UW-M), a także Anita Noskowska-Piątkowska (Szefowa Służby Cywilnej), Kamil Rodzik (dyrektor w Departamencie Służby Cywilnej KPRM), Dariusz Bugalski (dziennikarz, publicysta, pisarz, poeta, nauczyciel) oraz dr Alicja Długołęcka (pedagożka, edukatorka seksualna i psychosomatyczka) i dr Konrad Ambroziak (filozof i terapeuta poznawczo-behawioralny).

Będzie interdyscyplinarnie, wieloaspektowo i interesująco😊. Oczywiście, jeśli Państwo dołączycie do nas i włączycie się do rozmowy. 

Zapraszamy. W Szczebrzeszynie jak zwykle od 10.00, a 3 sierpnia w Zamościu o 12.20. 

Do zobaczenia! 

Nagroda Wielkiego Redaktora

Nagroda Wielkiego Redaktora to pierwsza nagroda w Polsce dla niedocenianego, a tak ważnego i wyjątkowo trudnego zawodu, jakim jest redaktor wydawniczy. Najlepsi redaktorzy są bardzo szanowani, a czasem wielbieni przez pisarzy. Wybitni redaktorzy to najbardziej zaufani przyjaciele pisarzy, bywają ich sekretnymi powiernikami, razem z nimi przeżywają rozterki, wahania, wspierają ich w trudnych momentach. Razem z autorami pracują nad ostateczną wersją dzieła.
Bycie Wielkim Redaktorem to nie tylko zawód, to także pasja i misja realizowana z wielką skromnością. Wielcy redaktorzy mieli i mają zasługi nie do przecenienia dla polskiej literatury. Są niezwykle dyskretni. Nigdy nie ujawniają dramatycznych czasami momentów powstawania wybitnych dzieł.
Poprzez ustanowienie tej nagrody chcemy docenić zawód redaktora wydawniczego i uhonorować najbardziej zasłużone dla polskiej literatury postacie redaktorów. Nagroda Wielkiego Redaktora przyznawana jest za całokształt pracy.

W 2018 roku laureatką Nagrody Wielkiego Redaktora została Marianna Sokołowska, a rok później Małgorzata Szczurek. Podczas V edycji Festiwalu Stolica Języka Polskiego to zaszczytne wyróżnienie otrzymała Teresa Chylińska, natomiast w 2021 podczas VI edycji nagrodę przyznano prof. Januszowi Deglerowi. W 2022 nagrodę otrzymał prof. Andrzej Stanisław Kowalczyk.
Inicjatorami i fundatorami nagrody są Honorowi Konsulowie Wielkiego Księstwa Luksemburga: Tomasz Kopoczyński i Adam Byglewski.

Nagroda Człowiek Słowa

Nagroda Człowiek Słowa została powołana jako wyraz uznania dla kunsztu słowa i wdzięczności za pielęgnowanie i kreatywne wykorzystywanie potencjału polszczyzny na co dzień – zarówno w mowie potocznej, jak też języku oficjalnym, czy różnych jego stylach stosowanych z racji wykonywanego zawodu. Laureaci Nagrody Człowiek Słowa: Wiesław Myśliwski (2017), Maja Komorowska (2018), Urszula Kozioł (2019), Tadeusz Sobolewski (2020), ks. Michał Heller (2021), Marian Turski (2022), Krzysztof Globisz (2023) oraz Edward Balcerzan (2024).

Szczebrzeszyn. Polskie Słowo. Niemal niewymawialne dla innych nacji.
Dla nas od najmłodszych lat zrozumiałe, przyjazne, zabawne.
Najbardziej polskie z polskich. Polskie słowo.
Słowo prawdy, moje dane słowo, słowo pocieszenia, słowo wsparcia,
twoje dane słowo, słowo otuchy, słowo podłe, słowo honoru, słowo przeciwko słowu, słowo za, słowo przeciw, jeszcze jedno słowo, które bywa, że nie ma końca, słowo, które rani, słowo, którego brakuje, słowo chłopskie, słowo miejskie, słowo Polaków, polskich Żydów, polskich Ukraińców, polskich Ślązaków, polskich Niemców, polskich Białorusinów, polskich Litwinów, słowo uchodźców w Polsce, słowo polskich emigrantów, słowo wszystkich ludzi, dla których polskie słowo to ich język.
Szczebrzeska nagroda „Człowiek Słowa” została powołana dla osób, które dają nam najpiękniejszą polszczyznę. Chronią, i ratują, i pielęgnują polskie słowo. Im i ich językowi ufamy bezgranicznie. Wobec nich mamy niewymierny dług wdzięczności. Cała nadzieja w polszczyźnie! Cała nadzieja w literaturze!
o. Tomasz Dostatni, Piotr Duda, Grzegorz Gauden, Janusz Kukuła, Tomasz Pańczyk, Michał Rusinek, Justyna Sobolewska, Jacek Socha, Sylwia Stano

Koalicja Letnich Festiwali Literackich

Koalicja Letnich Festiwali Literackich to inicjatywa organizatorów kameralnych festiwali z całej Polski. Zawiązana wiosną 2019 roku celem wymiany doświadczeń i bieżącej współpracy przy organizacji wydarzeń.

Celem koalicji jest wypracowanie modeli współpracy na poziomie lokalnym i ogólnopolskim. Podstawą jest najlepsze wykorzystanie potencjału wspólnoty, z poszanowaniem odrębności i specyfiki każdego z festiwali. Koalicja docelowo ma stać się liczącym partnerem w rozmowach z innymi graczami na rynku książki w Polsce, takimi jak pisarze, wydawnictwa, media, agenci literaccy i inni, a także poprzez swoją siłę, wpływać na zmiany legislacyjne czy uwarunkowania rozwoju branży wydawniczej w Polsce.

 

W skład koalicji wchodzą: Literacki Świdwin – Festiwal im. Jana Śpiewaka i Anny Kamieńskiej / Festiwal literacki Patrząc na Wschód / Planeta Izabelin / Festiwal Po Drodze / Non-fiction / Festiwal Słowa im. Jerzego Pilcha Granatowe Góry / Zakopiański Festiwal Literacki / Festiwal Dzieje się / Radomska Wiosna Literacka / Literacki Sopot, który jest liderem tej inicjatywy. 

#GodzinaCzytania 

Wszyscy wiemy, że w ferworze festiwalowych wydarzeń często brakuje czasu na spokojne zanurzenie się w książkach, stąd pomysł #KoalicjiLetnichFestiwaliLiterackich na wspólną akcję #GodzinaCzytania.   

Nasza kawiarnia będzie już otwarta, a więc czekają na Was nie tylko leżaki nad brzegami Wieprza, ale i zapach kawy.  

Akcję promujemy w mediach społecznościowych – zachęcamy do oznaczania swoich zdjęć z książką hasztagiem #GodzinaCzytania.  

 

Stolica w Zamościu

Od II edycji Stolicy Języka Polskiego jeden dzień spędzamy w Zamościu. Podczas XI edycji planujemy spotkanie z zamojską publicznością na niedzielę,
3 sierpnia 2025.

fot. Robert Danieluk (licencja Creative Commons).

Centrum Języka Polskiego

Rozwinięciem idei Festiwalu są aktualne prace nad powołaniem w Szczebrzeszynie Centrum Języka Polskiego – nowoczesnej placówki edukacyjno-kulturalnej, poświęconej edukacji oraz popularyzacji języka polskiego. Instytucja poświęcona językowi i kulturze słowa miałaby funkcjonować stale, prowadząc zarówno badania nad językiem polskim i literaturą, jak również budując i realizując edukacyjne szkolenia i programy językowe dla dzieci, młodzieży i dorosłych. 

Przyszłe Centrum Języka Polskiego to także Dom Pracy Twórczej, prowadzący rezydencje artystyczne i naukowe dla twórców i naukowców: pisarzy, poetów, językoznawców czy scenarzystów, którzy w ramach przyznanego stypendium mogliby realizować projekty autorskie. 

Drugim filarem instytucji byłaby Szczebrzeska Akademia Języka Polskiego – oferująca program szkoleń, warsztatów, konferencji lub debat, skierowanych do profesjonalistów lub osób chcących na co dzień pracować z językiem polskim w ramach wykonywanego zawodu – nauczycieli, scenarzystów, pisarzy, dziennikarzy czy aktorów. Jej zadaniem byłoby także opiniowanie programów edukacyjnych i promocji czytelnictwa, wypracowywanych w ramach stałej działalności placówki. 

W budynku Centrum Języka Polskiego miałaby się mieścić także multimedialna biblioteka i informatorium języka polskiego i literatury zawierające w swych zbiorach liczne rejestracje audio i wideo z tematycznymi wykładami, prelekcjami i debatami, materiały tekstowe oraz książki czy czasopisma w wersji cyfrowej i analogowej. 

Centrum Języka Polskiego w Strategii Rozwoju

Z radością informujemy, że w związku z przeprowadzeniem Konsultacji społecznych projektu „Strategia Rozwoju Gminy Szczebrzeszyn na lata 2022-2030”, Urząd Miejski w Szczebrzeszynie uwzględnił wniosek Fundacji o dodanie do wykazu wstępnie zidentyfikowanych projektów i zadań w Strategii stworzenie Centrum Języka Polskiego! Pełny zapis brzmi: „Budowa Centrum Języka Polskiego w Szczebrzeszynie lub przebudowa, remont/modernizacja zdegradowanych budynków w celu nadania im nowych funkcji – Centrum Języka Polskiego wraz zagospodarowaniem terenu i wyposażeniem. […] szacowanie kosztów – Budowa Centrum Języka Polskiego w Szczebrzeszynie lub przebudowa, remont/modernizacja zdegradowanych budynków w celu nadania im nowych funkcji – Centrum Języka Polskiego – kwota: 4 200 000,00 zł.” Więcej informacji na tej stronie.